Jednym z najtrudniejszych zagadnień ortograficznych jest użycie „u” i „ó”. Stwarza ono niemałe problemy zarówno młodszym, jak i starszym uczniom. Aby reguły pisowni „u” i „ó” nie pomieszały się nam, najlepiej każdą z nich przeanalizować oddzielnie, a wiedzę teoretyczną połączyć z przykładami i, oczywiście, z praktyką.
Na początku odpowiedzmy na pytanie, kiedy piszemy „u”. Nie wystarczy tu szkolna zasada mówiąca, ze „uje się nie kreskuje”. Warto pamiętać, że „u” może wystąpić na początku, w środku i na końcu wyrazu –ulica, buty, lasu. Obowiązują dwa prawidła określające prawidłowe użycie tej litery.
Pierwsze z nich to grupa przyrostków. Ponieważ jest ich mnóstwo, warto uczyć się po kilka każdego dnia. Tym bardziej, że często spotykane błędy ortograficzne dotyczą właśnie tych przedrostków. A oto one, wraz z przykładowym zastosowaniem: -uch: leniuch, -ucha: kostucha, -uchna: córuchna, -uchny: maluchny, -uga: zasługa, –ula: matula, -ulec: krogulec, -ulek: ojczulek, -uleńka: matuleńka, -ulka: matulka, -ulo: dziadulo, -un: opiekun, -unek: pakunek, -uni: tyciuni, -unia: wnuczunia, -unio: dziadunio, -ur: wilczur, -us: dzikus, -usi: malusi, -usia: mamusia, –uszek: garnuszek, -uszka: staruszka, -uszko: serduszko, -uś: tatuś, -utki: biedniutki. Druga zasada użycia „u” mówi o czasownikach, które w formie bezokolicznika zakończone są na –ować, a w czasie teraźniejszym, trybie rozkazującym oraz imiesłowach przymiotnikowych otrzymują cząstkę –uj-. Dobre przykłady to: odzyskuję, kieruj, zamieszkując.
Pora na zasady pisowni „ó”. Pierwsza wskazuje na wyrazy, w których „ó” wymienia się na „o” lub „e” – nóż na nożyk, szósty na sześć. Wymiana ta ma miejsce przede wszystkim między rzeczownikiem w formie mianownika liczby pojedynczej a innymi przypadkami. „Ó” znajdziemy w końcówce dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego, jak w słowie „dębów” czy „synów”. Kolejna rzecz to przyrostki –ów, -ówna i –ówka. I przykłady: Tarnów, Pietrzakówna, klasówka. A wyjątkami są skuwka i zasuwka. Jeśli natomiast czasowniki wyrażające czynność jednokrotną przekształcimy na takie, które mówią o czynności wielokrotnej, zyskamy regułę, w myśl której „ó” wymienia się na „a”: skrócić – skracać, wrócić – wracać. Trzeba także pamiętać, że w języku polskim istnieje także niewielka grupa wyrazów, w których „ó” występuje na początku. Są to: ósmy, ósemka, ów, ówczesny, ówdzie, ód (od oda). Na końcu wyrazu litera ó nigdy nie występuje.